Aby prawidłowo rozliczyć pracę nadliczbową, trzeba najpierw odróżnić nadgodziny dobowe od średniotygodniowych. Nie tylko z powodu innych dodatków, ale też i z racji innego terminu płatności jednych i drugich. Jak zatem je odróżniać? Jak liczyć wynagrodzenie za nadgodziny w różnych przypadkach? Kiedy je wypłacać? Kiedy (i jak) można ustalić ryczałt za nadgodziny? Warto to sprawdzić na przykładach i schemacie.
Jak odróżnić godziny nadliczbowe dobowe i średniotygodniowe?
Praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.
Pracę nadliczbową można więc podzielić na pracę w nadgodzinach dobowych oraz pracę nadliczbową wynikającą z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy (tzw. nadgodziny średniotygodniowe).
| PRZYKŁAD Różnica między nadgodzinami dobowymi i średniotygodniowymi Pracownik jest zatrudniony w systemie podstawowym – pracuje codziennie po 8 godzin od poniedziałku do piątku. Jednego dnia w tygodniu pracownik wykonywał pracę przez 10 godzin, ponieważ polecono mu usunięcie awarii systemu komputerowego. W tym dniu przekroczył swoją normę dobową czasu pracy o 2 godziny, czyli powstały 2 nadgodziny dobowe. Natomiast gdyby ten pracownik został wezwany do pracy w wolną dla niego sobotę na 2 godziny, 8-godzinna norma dobowa nie zostałaby naruszona. Nie powstałyby więc nadgodziny dobowe. Za pracę w wolną sobotę trzeba po prostu udzielić całego dnia wolnego – co jednocześnie zrekompensuje te 2 nadgodziny. Jeśli jednak te 2 godziny pracy w dniu wolnym nie zostałyby zrekompensowane poprzez oddanie dnia wolnego do końca okresu rozliczeniowego, będą stanowiły naruszenie przeciętnie 40-godzinnej normy tygodniowej. Czyli powstaną wówczas 2 nadgodziny dobowe średniotygodniowe (nadgodziny średniotygodniowe stwierdza się zawsze dopiero na koniec okresu rozliczeniowego). |
| PRZYKŁAD Nadgodziny dobowe i średniotygodniowe w jednym dniu Pracownik został wezwany do pracy w dniu wolnym wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy (którym jest przeważnie wolna sobota) i wykonywał pracę w wymiarze 10 godzin. Oznacza to, że: – pierwsze 8 godzin takiej pracy stanowi pracę w godzinach nadliczbowych wynikających z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy (rekompensowana wynagrodzeniem powiększonym o 100% dodatek), – zaś praca w wymiarze kolejnych 2 godzin jest traktowana jako praca nadliczbowa wynikająca z przekroczenia dobowej normy czasu pracy (rekompensowana wynagrodzeniem powiększonym o 50% dodatek). |
Dla dokładnego określenia, kiedy i czy mamy do czynienia z pracą w godzinach nadliczbowych średniotygodniowych, trzeba więc porównać faktycznie przepracowaną przez pracownika liczbę godzin z planowanymi na dany okres rozliczeniowy godzinami pracy ujętymi w harmonogramie czasu pracy danego pracownika.
Metoda ustalenia liczby nadgodzin „średniotygodniowych” według inspekcji pracy
- od faktycznie przepracowanych w danym okresie rozliczeniowym godzin pracy odejmuje się wymiar czasu pracy wyliczony na ten okres rozliczeniowy; jeżeli wynik jest dodatni, to
- od tego wyniku odejmuje się liczbę nadgodzin dobowych, czyli godzin nadliczbowych wynikających z przekroczenia dobowego wymiaru czasu pracy (lub przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy np. w systemie równoważnym),
- otrzymamy dzięki temu liczbę nadgodzin średniotygodniowych, czyli powstałych z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy.
Za każdą godzinę pracy nadliczbowej średniotygodniowej pracodawca musi wypłacić pracownikowi normalne wynagrodzenie za pracę, powiększone o 100% dodatek.
Teoretycznie jest też możliwe udzielenie za te nadgodziny czasu wolnego. Jednak w praktyce może być z tym problem. Czas wolny za pracę w godzinach nadliczbowych z inicjatywy pracodawcy musi być bowiem udzielony do końca okresu rozliczeniowego. Czyli gdy te nadgodziny powstają kończy się już jednocześnie możliwość udzielenia za nie czasu wolnego.
Uwaga: jeśli jakieś nadgodziny są nadgodzinami dobowymi, to już nie mogą być jednocześnie nadgodzinami średniotygodniowymi. Jeśli więc w danym dniu pracownik zamiast planowanych 8 godzin przepracował 10 godzin, to ma 2 nadgodziny dobowe. Do końca miesiąca, w którym powstały, musi postanowić o ich rekompensacie czasem wolnym lub wypłacić za nie wynagrodzenie z dodatkiem 50% (dodatek 100% za nadgodziny dobowe przysługuje tylko w 3 wyjątkowych sytuacjach – patrz: dalsze wyjaśnienia).
Wcześniejsza praca w kolejnej dobie = nadgodziny dobowe…
Zgodnie z art. 129 §1 Kodeksu pracy czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę. Doba zaś, w myśl art. 128 §3 pkt 1 Kodeksu pracy, to 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
Jeśli pracownik w kolejnym dniu roboczym przyjdzie do pracy na wcześniejszą godzinę niż w dniu poprzednim, to znaczy, że podejmie dwukrotną pracę w danej dobie pracowniczej. Powstaną wówczas godziny nadliczbowe dobowe, które trzeba zrekompensować wynagrodzeniem z dodatkiem albo czasem wolnym.
… chyba, że mamy ruchomy czas pracy
Jest tylko jeden wyjątek, w którym wcześniejsze przyjście do pracy nie stanowi naruszenia doby pracowniczej oraz związanych z tym nadgodzin. Chodzi o tzw. ruchomy czas pracy.