Zasądzając „odpowiednie” – w rozumieniu art. 322 kpc – wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, wobec trudności w ścisłym udowodnieniu wysokości żądania pracownika w tym zakresie, sąd „rozważając wszystkie okoliczności sprawy” zmierzać ma do odkrycia najbardziej zbliżonej wartości. Skoro w przypadku wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych wartość ta determinowana jest czasem pracy, to „odpowiednia suma” z art. 322 kpc nie może być wypadkową innych czynników (wysokości żądania pozwu, charakteru pracy, czy jej przebiegu).
Wyrok SN z 11 marca 2021 r., I PSKP 34/21
Stan faktyczny:
Pracownik był zatrudniony w Spółce na stanowisku kierownika, świadcząc pracę w ramach zadaniowego systemu czasu pracy. Spółka jest firmą pożyczkową, w której Pracownik kierował zespołem doradców, zajmujących się pozyskiwaniem nowych klientów i ściąganiem wierzytelności pożyczkowych od kontrahentów. Doradcy klienta z reguły pracowali na podstawie umów zlecenia, przy czym praca na rzecz spółki w większości przypadków stanowiła dla nich dodatkowe zatrudnienie. Z uwagi na specyfikę świadczonych usług doradcy zazwyczaj wykonywali zadania służbowe w godzinach popołudniowych i dlatego Pracownik kończył dniówkę roboczą dopiero późnym wieczorem. Najbardziej obciążonymi dla Pracownika dniami tygodnia były wtorki i środy, bo wtedy ustalał z poszczególnymi doradcami plany pracy na kolejny tydzień.
Każdy z zatrudnionych w Spółce kierowników był zobligowany do odbycia u klientów 40 wizyt tygodniowo. Po uśrednieniu okazało się, że faktyczny czas pracy Pracownika przekraczał dziennie wymiar 8 godzin. W związku z powyższym Pracownik wystąpił do pracodawcy z żądaniem wypłaty wynagrodzenia nadliczbowego. Spółka odmówiła, wobec czego sprawa trafiła do sądu.
Sąd I instancji zasądził Pracownikowi kwotę 75 tys. zł, opierając się na ustaleniu, że powód pracował po 12 godzin dziennie (60 godzin tygodniowo). Z kolei sąd okręgowy obniżył zasądzoną przez sąd rejonowy kwotę do poziomu 37,5 tys. zł, wskazując, że ustalenie sądu rejonowego co do czasu faktycznie przepracowanego przez Pracownika było arbitralne. Zdaniem sądu II instancji w sprawie należało zastosować przepis art. 322 Kodeksu postępowania cywilnego (kpc), bo w trakcie procesu okazało się, że ścisłe udowodnienie liczby nadgodzin (a tym samym – wysokości wynagrodzenia za pracę nadliczbową) nie było możliwe, skoro Pracownika obowiązywał zadaniowy system czasu pracy. Według sądu II instancji, chociaż Pracownik wykazał fakt świadczenia pracy nadliczbowej, to jednak z uwagi na brak prowadzenia przez pracodawcę szczegółowej ewidencji czasu (godzin) pracy powoda – do czego Spółka była uprawniona – nie można obliczyć dokładnej liczby nadgodzin przepracowanych przez Pracownika. Odwołując się do treści art. 322 kpc, sąd okręgowy doszedł do wniosku, że połowa kwoty zasądzonej wyrokiem sądu I instancji (37,5 tys. zł) będzie „sumą odpowiednią” dla Pracownika. Od tego rozstrzygnięcia, w zakresie oddalającym powództwo o zasądzenie „dalszych” 37,5 tys. zł, Pracownik wniósł skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego.
Uzasadnienie SN
Sąd Najwyższy uwzględnił skargę i nakazał sądowi okręgowemu ponownie przeanalizować okoliczności sprawy. Wywiódł bowiem, że zastosowanie art. 322 kpc może mieć miejsce tylko wtedy, gdy zasądzona na podstawie tego przepisu kwota znajduje odzwierciedlenie w możliwych do przeprowadzenia ustaleniach faktycznych sprawy. Na ich podstawie sąd posługuje się wzorcem przeliczeniowym, który koresponduje z charakterem i właściwościami dochodzonego roszczenia. Sposób, w jaki sąd II instancji zastosował art. 322 kpc, nie spełnia tych kryteriów. W istocie okazało się, że sąd okręgowy przyznał powodowi – zamiast „odpowiedniej” sumy pieniężnej – „jakąkolwiek” kwotę. Taka teza znajduje uzasadnienie w tym, że podstawą rozstrzygnięcia sądu rejonowego także stanowił art. 322 kpc, skoro sąd ten uśrednił liczbę godzin faktycznie przepracowanych przez powoda dziennie i tygodniowo, co otwarło możliwość zasądzenia powodowi „odpowiedniej sumy” w rozumieniu art. 322 kpc w wysokości 75 tys. zł. Tymczasem sąd II instancji wywodząc, że kwota 37,5 tys. zł będzie wartością adekwatną w odniesieniu do okoliczności sprawy, posłużył się lakonicznym stwierdzeniem, które w gruncie rzeczy nie pozwala zweryfikować poprawności takiego rozumowania.