Art. 152 Kodeksu pracy mówi o „nieprzerwanym urlopie wypoczynkowym”. Urlop, chociaż mocno chroniony przepisami prawa pracy ze względu na swój cel, jakim jest odpoczynek fizyczny i psychiczny pracownika, może zostać w pewnych okolicznościach przerwany przez pracodawcę.
Odwołanie z urlopu
Możliwość odwołania pracownika z urlopu przewiduje art. 167 Kodeksu pracy. Przepis ten niejako chroni pracodawcę na wypadek wystąpienia okoliczności nieprzewidzianych w chwili rozpoczynania przez pracownika urlopu i wymagających obecności pracownika w zakładzie pracy. O odwołaniu z urlopu pracodawca zawiadamia bezpośrednio pracownika i wskazuje termin, w którym pracownik powinien stawić się do pracy. Termin powrotu do pracy musi jednak uwzględnić miejsce wypoczynku, połączenia komunikacyjne i dostępne środki transportu. Jeżeli z uzasadnionych przyczyn pracodawca przerwie wypoczynek, w porozumieniu z pracownikiem musi wyznaczyć inny termin wykorzystania urlopu.
Zmiana terminu urlopu
Zmiana terminu urlopu obwarowana jest tymi samymi zasadami co odwołanie z urlopu. Również w tym przypadku pracodawca musi w porozumieniu z pracownikiem wyznaczyć inny termin urlopu. Jeżeli urlop uwzględniony był w planie urlopów, a pracodawca odmawia udzielenia go we wskazanym terminie, wówczas pracownikowi może przysługiwać roszczenie o odszkodowanie. Natomiast w przypadku braku planu urlopowego, urlopu udziela się po uzgodnieniu jego terminu z pracodawcą.
Szczególne przypadki
Pracodawca nie ma prawa do nieograniczonego odwoływania pracownika z urlopów. Może to uczynić jedynie w szczególnych przypadkach:
- gdy obecność pracownika w zakładzie pracy jest konieczna i niezbędna – powrót pracownika jest niezbędny dla zapewnienia prawidłowego toku pracy (niezastąpione kwalifikacje),
- gdy nastąpiła okoliczność powodująca konieczność przybycia pracownika do zakładu pracy, a ta okoliczność nie była znana i nie można było jej przewidzieć przed rozpoczęciem urlopu przez pracownika.
Oceny konieczności przerwania urlopu pracownika dokonuje pracodawca. Mimo, że może to rodzić sytuacje braku obiektywizmu tej oceny, pracownik musi przerwać wypoczynek i wrócić do pracy, nawet jeśli się z decyzją pracodawcy nie zgadza.
Obowiązek stawienia się w pracy
Argumenty użyte przez pracodawcę przy odwołaniu pracownika z urlopu mogą być kontrowersyjne, ale pracodawca nie ma obowiązku podawania przyczyn podjętej decyzji. Pracownik jest zobowiązany wykonać polecenie pracodawcy, wrócić do zakłady pracy i podjąć wykonywanie czynności pracowniczych. Ocena ewentualnej odmowy pracownika powrotu z urlopu należy do pracodawcy. W skrajnych przypadkach może nawet dojść do rozwiązania umowy o pracę. W takiej sytuacji pracownik może dochodzić swoich praw przed sądem pracy. Tylko w sądzie pracownik może próbować udowodnić, że jego obecność w zakładzie pracy podczas urlopu nie była konieczna lub okoliczności powodujące konieczność stawienia się do pracy można było przewidzieć przed rozpoczęciem urlopu. To jedyny sposób, w jaki pracownik może się przeciwstawić decyzji pracodawcy dotyczącej przerwania urlopu.
Zwrot kosztów poniesionych z przerwanym urlopem
Odwołanie pracownika z urlopu rodzi po stronie pracodawcy obowiązek pokrycia wszelkich kosztów, które pracownik poniósł w bezpośrednim związku z przerwaniem urlopu. Dlatego często pracodawcy zanim odwołają pracownika z urlopu dokonują analizy, czy rzeczywiście będzie im się to opłacało. Do kosztów, jakie podlegają zwrotowi należą: opłata za wykupione wczasy w hotelu czy ośrodku wypoczynkowym oraz koszty dojazdu do miejsca wypoczynku, podróży powrotnej (bilety kolejowe, lotnicze, opłata za paliwo). Aby pracownik otrzymał zwrot kosztów, musi udokumentować poniesione wydatki. Co jednak ważne, pracodawca nie zwraca pracownikowi kosztów ewentualnych korzyści, które pracownik otrzymałby, gdyby urlop nie został przerwany (np. wynagrodzenie za pracę podjętą podczas urlopu).
Prawa pracownika na urlopie
W czasie urlopu pracownik nie ma obowiązku nosić przy sobie środków komunikacji elektronicznej (np. telefon komórkowy). Co więcej nie musi nawet przebywać w tzw. „zasięgu”. Pracownik nie ma obowiązku informowania pracodawcy o miejscu swojego pobytu podczas urlopu, odbierania służbowego telefonu, czy służbowych maili. Nie musi również przekazywać kontaktu na prywatny numer telefonu. Z drugiej strony, pracownik może dobrowolnie wyrazić zgodę na pozostawianie w kontakcie z pracodawcą. Swobodnie może również kontaktować się z pracodawcą w sprawach służbowych.
Dobrą praktyką jest, aby unikać zabierania na wakacje np. służbowego telefonu, ponieważ rodzi to ryzyko utraty sprzętu służbowego. W takiej sytuacji pracownik będzie musiał pokryć koszty utraty sprzętu należącego do pracodawcy.
Przedłużenie urlopu podczas jego trwania
Na wniosek pracownika urlop może zostać przedłużony w trakcie jego trwania. Jest to jednak możliwe tylko w przypadku, kiedy pracodawca wyraża na to zgodę.
Jeżeli w trakcie urlopu pracownik uległby wypadkowi, który uniemożliwiłby mu powrót do pracy w planowanym terminie, pracownik jest zobowiązany udokumentować ten fakt zwolnieniem lekarskim, które jest dokumentem usprawiedliwiającym nieobecność pracownika w zakładzie pracy.