W przepisach prawa pracy przewidziano dwie sytuacje, w których pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu wypoczynkowego bez planu urlopowego, a także bez wniosku pracownika o urlop.
Jak wskazuje PIP, pierwsza z tych sytuacji jest związana z okresem wypowiedzenia umowy o pracę. Zgodnie bowiem z art. 1671 Kodeksu pracy w okresie wypowiedzenia umowy o pracę pracownik ma obowiązek wykorzystać przysługujący mu urlop wypoczynkowy, jeżeli w tym okresie pracodawca udzieli mu urlopu. Dodatkowo Sąd Najwyższy w wyroku z 26 kwietnia 2011 r. (sygn. akt: II PK 302/10) wyraził pogląd, że udzielenie pracownikowi urlopu wypoczynkowego w okresie wypowiedzenia zależne jest jedynie od woli pracodawcy, której pracownik nie może się sprzeciwić.
Drugą sytuacją, w której pracodawca ma prawo jednostronnego wskazania pracownikowi terminu na wykorzystanie urlopu wypoczynkowego, jest udzielenie urlopu zaległego (art. 168 kp). Jeżeli pracownik nie wykorzysta całego urlopu do końca danego roku kalendarzowego, z dniem 1 stycznia urlop ten staje się bowiem urlopem zaległym.
Natomiast zgodnie ze szczególną regulacją, jaką jest art. 15gc ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1842), w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, pracodawca może udzielić pracownikowi – w terminie przez siebie wskazanym, bez uzyskania zgody pracownika i z pominięciem planu urlopów – urlopu wypoczynkowego niewykorzystanego przez pracownika w poprzednich latach kalendarzowych, w wymiarze do 30 dni urlopu, a pracownik jest obowiązany taki urlop wykorzystać.