Przepisy kodeksu pracy odnoszące się do ochrony kobiet mają w zastosowanie wobec tych kobiet, które świadczą pracę w ramach stosunku pracy. Nie mają natomiast zastosowania w przypadku świadczenia pracy przez kobiety na podstawie innego tytułu prawnego, jak np.: umowy zlecenia, umowy o dzieło czy innej umowy cywilnoprawnej.
Ochrona zatrudnienia
Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy. Wyjątek od tej zasady stanowi sytuacja, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła na to zgodę.
Należy jednak podkreślić, że ochroną tą nie są objęte pracownice w okresie próbnym nie przekraczającym jednego miesiąca. Natomiast umowy o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający miesiąc, które uległyby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulegają przedłużeniu do dnia porodu. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego może nastąpić jedynie w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Pracodawca jest wówczas zobowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę.
Zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej
Kobiet w ciąży nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Bez zgody pracownicy nie wolno jej także delegować poza stałe miejsce pracy ani zatrudniać w przerywanym systemie czasu pracy. Pracownika (kobietę jak i mężczyznę) opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4. roku życia również nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w przerywanym systemie czasu pracy, jak również delegować poza stałe miejsce pracy.
Zakaz ten obejmuje okres od chwili przedłożenia pracodawcy zaświadczenia lekarskiego o stanie ciąży i musi być przestrzegany również w przypadku, gdy pracownica wyrazi zgodę na pracę w tych godzinach. Gdyby pracodawca wydał pracownicy w ciąży polecenie pracy w godzinach nadliczbowych, pracownica może odmówić jego wykonania, nie narażając się na żadne konsekwencje z tego tytułu.
Wyjazd w delegację
Pracodawca nie może wydać pracownicy w ciąży polecenia udania się w podróż służbową. Taki wyjazd możliwy jest tylko za jej zgodą. Przepisy nie ustanawiają wymogu stosowania określonej formy do oświadczenia pracownicy w ciąży dotyczącego zgody na wyjazd służbowy. W przeciwieństwie do pracowników opiekujących się małymi dziećmi nie został tutaj narzucony obowiązek umieszczania w jej aktach osobowych zgody na odbycie delegacji. Oznacza to, że ustawodawca narzuca konieczność otrzymania każdorazowo zgody na wyjazd. Do celów dowodowych można zalecić stosowanie formy pisemnej, jednak nie jest to w tej konkretnej sytuacji konieczne.
Prawo do zwolnień od pracy na badania lekarskie
Pracodawca jest obowiązany udzielać pracownicy ciężarnej zwolnień od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Prawo do urlopu wychowawczego
Pracownikowi (kobiecie jak i mężczyźnie) zatrudnionemu co najmniej 6 miesięcy przysługuje prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 4 roku życia. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia.
W okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę. Jedynie w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy dopuszczalne jest rozwiązanie umowy o pracę przez pracodawcę, a także w przypadku gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Prawo do przerwy w pracy na karmienie
Pracownicy karmiącej dziecko piersią przysługuje prawo do dwóch 30 minutowych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy. Pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda. Na wniosek pracownicy przerwy na karmienie mogą być udzielane łącznie.
Jeżeli pracownica zatrudniona jest przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie, przerwy na karmienie jej nie przysługują, zaś w sytuacji gdy czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie, przysługuje jej jedna przerwa.
Prawo do zwolnienia od pracy na opiekę
Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
Powrót z urlopu macierzyńskiego, a ochrona stosunku pracy
Pracownicy wracającej po urlopie macierzyńskim nie przysługuje już szczególna ochrona stosunku pracy, taka jaką mają kobiety w ciąży i podczas urlopu macierzyńskiego. Pracodawca może więc wypowiedzieć i rozwiązać umowę z taka pracownicą, ale jego zachowanie nie może mieć charakteru dyskryminacji kobiet powracających do pracy po urlopie macierzyńskim. Kodeks pracy nakazuje bowiem równe traktowanie pracowników między innymi w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy. Jeżeli więc pracodawca łamie prawo, pracownica ma podstawę do odwołania się od dokonanego wypowiedzenia do sądu pracy.
Ochrona stosunku pracy przysługuje natomiast pracownicy, która złoży wniosek o urlop wychowawczy – pracodawca ma obowiązek jej go udzielić maksymalnie na trzy lata.
Pracodawca nie może zwolnić pracownicy także wtedy, gdy jest ona uprawniona do urlopu wychowawczego i zdecyduje się na obniżenie wymiaru czasu pracy, maksymalnie o połowę pełnego wymiaru. W tym wypadku przełożony również ma obowiązek uwzględnić wniosek podwładnej. Ochrona stosunku pracy obowiązuje jednak nie dłużej niż przez łączny okres 12 miesięcy. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko, gdy następuje ogłoszenie upadłości lub likwidacji firmy albo gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Ile czasu kobieta w ciąży może przebywać na zwolnieniu lekarskim?
W czasie ciąży pracownica może przebywać na zwolnieniu lekarskim przez 270 dni. Przez cały ten okres przysługuje jej wynagrodzenie i zasiłek chorobowy w pełnej wysokości.
Do świadczenia chorobowego w okresie ciąży ma wyłącznie kobieta, która posiada ubezpieczenie chorobowe. Jest ono obowiązkowe w przypadku każdego pracownika, natomiast osoby prowadzące działalność gospodarczą lub zatrudnione na podstawie umowy zlecenia mogą dobrowolnie opłacać składki.
Okres zasiłkowy kobiety w ciąży jest przy tym dłuższy niż pozostałych pracowników i wynosi 270 dni (z powodu choroby lub pobytu w szpitalu), a więc całe 9 miesięcy. W przypadku pozostałych pracowników jest to maksymalnie 182 dni.
Jakich prac nie może wykonywać kobieta w ciąży?
Prawo chroni nie tylko pracownice w ciąży, karmiące piersią lub wychowujące małe dzieci. Pracodawcy nie mogą zatrudniać kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia nawet za ich zgodą lub na ich żądanie. Prace wzbronione wszystkim paniom dzielą się na dwie grupy: związane z wysiłkiem fizycznym i transportem ładunków oraz z wymuszoną pozycją ciała i prace pod ziemią.