Zasada proporcjonalności urlopu ma zastosowanie m.in. w razie trwającej co najmniej miesiąc nieobecności np. z powodu urlopu bezpłatnego. Wykorzystuje się ją również do obliczenia urlopu w razie zmiany wymiaru etatu w trakcie roku kalendarzowego.
Pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego, do którego prawa nie może się zrzec. Prawo do urlopu pracownik nabywa już 1 stycznia danego roku i, co do zasady, może go od razu wykorzystać w całości.
Wymiar urlopu zależy od ogólnego stażu pracownika i wynosi:
- 20 dni − jeżeli podwładny jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
- 26 dni – w sytuacji gdy ogólny staż wynosi co najmniej 10 lat.
Liczba dni wolnych zależy także od tego, na jaką cześć etatu pracownik jest zatrudniony. Wskazany wymiar odnosi się do podwładnych wykonujących pracę w pełnym wymiarze. Natomiast urlop dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, biorąc za podstawę 20 lub 26 dni w zależności od stażu pracy podwładnego.
Niepełnoetatowcowi, w zależności od wymiaru urlopu w skali roku − 20 albo 26 dni − przysługuje więc odpowiednio:
- przy 1/4 etatu − 5 albo 7 dni,
- przy 1/2 etatu − 10 albo 13 dni,
- przy 3/4 etatu −15 albo 20 dni.
Zwiększenie lub zmniejszenie obowiązków
Zmiana wymiaru etatu w trakcie roku powoduje, że pracownikowi należy się odpowiednio mniej (przy zmniejszeniu) lub więcej (przy zwiększeniu) urlopu. W przepisach nie ma jednak wytycznych, jak w takiej sytuacji obliczyć urlop podwładnego. W praktyce przyjmuje się, że należy osobno ustalić liczbę dni wolnych z poszczególnych części etatu, stosując przy tym zasady jak przy obliczaniu urlopu proporcjonalnego. Takie rozwiązanie jest akceptowane przez PIP.
Proporcjonalność
Zgodnie z Kodeksem pracy w roku kalendarzowym, w którym ustaje stosunek pracy z pracownikiem uprawnionym do kolejnego urlopu, tej osobie przysługuje urlop:
- u dotychczasowego pracodawcy – w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego u tego pracodawcy w roku ustania stosunku pracy, chyba że przed ustaniem tego stosunku pracownik wykorzystał urlop w przysługującym mu lub w wyższym wymiarze;
- u kolejnego pracodawcy – w wymiarze:
- proporcjonalnym do okresu pozostałego do końca danego roku kalendarzowego – w razie zatrudnienia na czas nie krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego,
- proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w danym roku kalendarzowym – w razie zatrudnienia na czas krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego.
Zasadę z pkt 2 stosuje się odpowiednio do pracownika podejmującego pracę u kolejnego pracodawcy w ciągu innego roku kalendarzowego niż rok, w którym ustał jego stosunek pracy z poprzednim pracodawcą.
Zaokrąglanie do pełnego miesiąca
Każdy miesiąc pracy odpowiada 1/12 wymiaru urlopu. Dlatego jeżeli pracownik zatrudniony jest np. od stycznia do czerwca, należy mu się 6/12 dni urlopu z przysługującego mu wymiaru.
Może się jednak zdarzyć, że pracownik nie przepracuje pełnego miesiąca. W takiej sytuacji pracodawca ma obowiązek zaokrąglić dany miesiąc do pełnego w górę.
Przykład 1: Zaliczenie całego miesiąca
Pracownikowi wypowiedziano umowę. Okres wypowiedzenia upływa w sobotę – 3 marca. W związku z tym pracownikowi należy się urlop za 3 miesiące, gdyż do celów urlopowych pracodawca ma obowiązek uznać marzec jako miesiąc przepracowany w całości.
Zdarza się również, że podwładni rozpoczynają pracę w trakcie miesiąca. Należy wówczas sprawdzić, czy wówczas pracownik nie był już zatrudniony. Jeżeli bowiem ustanie stosunku pracy u dotychczasowego pracodawcy i nawiązanie takiego stosunku u kolejnego następuje w tym samym miesiącu kalendarzowym, zaokrąglenia do pełnego miesiąca dokonuje pierwszy pracodawca.
Przykład 2 i 3: Zmiana pracy w trakcie miesiąca
Pracownik został zwolniony z pracy 24 marca (sobota). Od 26 marca rozpoczął pracę w kolejnej firmie. W związku z tym u pierwszego pracodawcy należy mu się urlop za 3 miesiące pracy (od stycznia do marca). W kolejnym zakładzie będzie mu przysługiwało wolne za miesiące od kwietnia do grudnia (przy zastrzeżeniu, że będzie zatrudniony co najmniej do końca roku), czyli 9/12.
Pracownik został zatrudniony 14 maja. Poprzednia umowa zakończyła się w marcu. W związku z tym w obecnym zakładzie pracownikowi przysługuje urlop za 8 miesięcy (od maja do grudnia). Zgodnie bowiem z Kodeksem pracy pracodawca ma obowiązek zaokrąglić niepełny miesiąc pracy w górę do pełnego. Ponieważ pracownik nie pracował wcześniej w maju, to zatrudniający obecnie zakład ma taki nakaz.
Jeżeli pracownik rozpoczyna i kończy pracę w trakcie miesiąca, należy zaokrąglić (jeżeli zostaną spełnione powyższe warunki) zarówno miesiąc rozpoczęcia, jak i zakończenia pracy.
Przykład 4: Podwójne zaokrąglenie
Pracownik rozpoczął pracę 15 stycznia. Wcześniej w danym roku nie był nigdzie zatrudniony. Po 6 miesiącach pracy strony zdecydowały, że nie będą kontynuować zatrudnienia i pracownika zwolniono 14 lipca (sobota). Mimo że podwładny faktycznie przepracował 6 miesięcy (rozpoczął bowiem pracę w połowie stycznia, a zakończył w połowie lipca) – będzie mu się należał urlop za pełne 7 miesięcy.
Obliczając urlop proporcjonalny, mamy również obowiązek zaokrąglać niepełny dzień urlopu do pełnego dnia.
Przykład 5: Niepełny dzień
Pracownik jest zatrudniony przez 5 miesięcy. Jego staż pracy wynosi powyżej 10 lat, w związku z tym ma prawo do 26 dni urlopu. Jego urlop obliczamy: 5/12 × 26 = 10,83 dnia.
Ponieważ nie jest to pierwszy urlop pracownika, pracodawca ma obowiązek zaokrąglić go do pełnego dnia, czyli podwładnemu będzie się należało 11 dni urlopu za 5 miesięcy pracy.
W przypadku pracowników niepełnoetatowych obliczanie urlopu proporcjonalnego wiąże się z jeszcze jednym obowiązkiem. Przy obliczaniu takiego urlopu musimy bowiem pamiętać, aby najpierw dostosować liczbę dni wolnych do części etatu (w razie potrzeby zaokrąglić liczbę w górę do pełnej) i dopiero następnie wyliczyć urlop proporcjonalny.
Przykład 6: Zaokrąglanie przy urlopie pracowników niepełnoetatowych
Pracownik jest zatrudniony na 7/8 etatu i ma ponad 10-letni staż pracy. Jego umowa jest terminowa i trwa od 1 lutego do 31 lipca.
W celu obliczenia urlopu wypoczynkowego pracownika należy:
– ustalić, do ilu dni urlopu miałby prawo, gdyby pracował w tym wymiarze przez cały rok: 26 × 7/8 = 22,75, po zaokrągleniu 23 dni;
– obliczyć urlop proporcjonalny, biorąc pod uwagę 23-dniowy wymiar: 23 dni × 6/12 = 11,5, po zaokrągleniu 12 dni.